สนามหมากรุกชาวบ้าน

เป็นสนามระดับชาวบ้านที่จัดแข่งขันกันในระหว่างหมู่พวกด้วยกัน หรือเพื่อฝึกฝีมือสามารถพบเห็นได้โดยทั่วไป

ก. สนามร้านกาแฟ / สนามร้านตัดผม / สนามวินมอร์เตอร์ไซด์รับจ้าง ฯลฯ หมากรุกเคยเป็นกีฬาในร่ม ที่มีคนนิยมมาก สถานที่รวมคนต่าง ๆ จึงกลายเป็นสนามหมากรุกโดยปริยาย

แบ่งตามแบบฉบับที่พบเห็นได้อีก ๒ อย่าง

– ก๑. สนามหมากรุกตามปกติ เกิดเมื่อนักเล่นหมากรุกมาพบกัน สนทนา และต่อรองเพื่อต่อสู้กันในเชิงกีฬาหมากรุก กติกาเป็นไปในแบบหมากรุก ผู้เชี่ยวชาญหรือฝีมือเหนือกว่าจะเป็นฝ่ายต่อให้ แก่ผู้ฝีมือรองกว่า อาจลดเม็ด หรือ เบี้ยหน้าเม็ด หรือเบี้ยหน้าม้า หรือ เบี้ยหน้าโคน หรือ อาจถึงกับลดโคนให้ หากฝีมือห่างชั้นกันมาก

แต่หากถึงขั้น ตะแคงเรือ หรือ ลดเรือ ถือว่าออกจะหยามกันมากอยู่สักหน่อย คือ เอาเรือ ๑ ลำ ลดสภาพเป็น เพียงแค่ เม็ด เดินแบบเม็ดอีกตัวนั่นเอง เรียกว่าตะแคงเรือ เพียงอาจต่อรอง เอาเบี้ยตัวหนึ่งมาหงายเพื่อเทียมกับ เรือตะแคงด้วย บ้าง เท่านั้น

กติกาการเล่นไม่ยุ่งยาก ฝ่ายใดไล่ขุนอีกฝ่าย จน ก็ชนะไปในกระดานนั้น

การเล่นสนามแบบนี้ มักมีการพนันขันต่อเป็นเงินด้วย จึงกลายเป็นแหล่งการพนันโดยปริยาย ส่วนที่ไม่มีการต่อรอง พนัน แทบหาไม่ได้ เพราะเหตุว่า หากไม่พนัน จะเล่นกันไม่เต็มฝีมือ หรือ เต็มสติปัญญา และ มักเห็นเป็นของเล่น ไม่เอาจริง ทำให้น่าเบื่อ

หมากรุกประเภทนี้มักพบเห็นโดยทั่วไป มักจับเป็นกลุ่มเป็นหมู่ เพื่อดูแต้มคูของผู้เล่นเป็นเกณฑ์ บางทีก็มีการต่อรอง ข้างนอกกันอีกด้วย

– ก๒. หมากป้อง หมากรุกประเภทนี้ จะเกิดขึ้นเมื่อฝ่ายหนึ่งยอมเป็นฝ่ายเสียเปรียบ โดยยอมรับว่า หากฝ่ายตรงข้าม ทำการรุก โดยที่ ฝ่ายป้องไม่สามารถป้องกันการรุก หรือ ปิดหนทางที่จะโดนรุกได้ จะเป็นฝ่ายแพ้ทันที

ผู้เล่นหมากป้อง ผู้ไม่ได้เป็นฝ่ายป้องจะแพ้เมื่อขุน จน เดินต่อไม่ได้แล้วเท่านั้น ส่วนฝ่ายป้อง จะแพ้ เพียงแค่ ขุน โดนรุก และ ไม่สามารถปิดป้องได้จะเป็นฝ่ายแพ้ทันที

ผู้เล่นหมากป้องต้องมีความชำนาญสูง มีความระมัดระวังเป็นพิเศษ ต้องดูให้รอบกระดาน รู้หลักการรับ ขณะเดียวกับ เมื่อบุกต้องไม่เปิดช่องให้อีกฝ่ายตีโต้กลับเอาได้ ผู้เล่นหมากป้องจึงต้องมีความชำนาญ และมีแนวการเดินของตน เป็นพิเศษ

ข. สนามหมากรุกงานศพ ผู้เล่นหมากรุกในงานศพมีไม่น้อย แม้บางแห่งจะถือลางว่าไม่ดี แบบว่า “เล่นหมากรุกงานศพ เดี๋ยวศพจะ ลุกขึ้น” ประมาณนั้น แต่ยังสามารถเห็นได้โดยทั่วไป เพื่อเป็นการอยู่เป็นเพื่อน เจ้าภาพงานศพ ไม่ต้องเฝ้าศพตามลำพัง ทำให้เกิดความเหงาหงอยและโศกเศร้า การมีหมากรุก เท่ากับเป็น การเรียกร้อง ให้นักหมากรุก หรือผู้สนใจ อยู่เป็น เพื่อนเจ้าภาพได้กลุ่มหนึ่งเป็นอย่างดี จึงเกิดหมากรุกงานศพขึ้น

หมากรุกงานศพมีลักษณะแปลกกว่าแห่งอื่น ๆ เพราะผู้เล่นแต่ละฝ่าย มักไม่มีคนเดียว มักมีเพื่อน ๆ แทรก แย่งจับ วาง หรือ ขอเดินกันเป็นตา ๆ ไป อาจมีสลับแทรกขอเดินแทนอยู่ทุกระยะ ทำให้มีผู้เล่นมากคนต่อกระดาน

ค. สนามหมากรุกตามที่ทำงานต่าง ๆ สนามนี้ มักมีเวลาเล่นน้อย คือระหว่างพักงานกลางวันหลังรับประทานอาหาร วันหนึ่ง ๆ จะแข่งได้ไม่เกิน หนึ่ง หรือสอง กระดานเป็นอย่างมาก และการเล่นมักมีฝ่ายละหลาย ๆ คนเข้าแย่งกัน เดินไปมา บางแห่งอาจมีกระดาน หมากรุกหลาย กระดาน ( มักไม่เกินสองกระดาน ) จึงมีเวลาเล่นน้อยมาก